heimwee
Thuis is niet waar je geboren bent.
Thuis is waar al je pogingen om te ontsnappen ophouden.
(Naquib Mahfouz)
Ben je ooit als kind op zeeklassen geweest? En lag je de eerste avond dan net als ik stilletjes in bed te huilen omdat je liefst van al gewoon weer naar huis wilde? Of verlang je op vakantie al snel weer naar je vertrouwde zetel en tuintje?
Heimwee is van alle culturen en tijden en is vaak heel zintuigelijk van aard. Het wordt opgeroepen door beelden, geluiden, geuren... Het woord is letterlijk samengesteld uit de combinatie heim (thuis) en wee (pijn) en varieert van een milde vorm van melancholie tot diepe depressie en stressklachten. Een Italiaanse moeder sprak erover in haar therapiegesprekken met me. De liefde had haar naar België gebracht, maar na 15 jaar kon ze nog steeds niet wennen aan de grijze luchten en had ze letterlijk fysieke pijn van verlangen naar de open blauwe Italiaanse hemels. Ook een jonge student meldde zich bij me aan voor gesprekken, omdat hij zijn Erasmuservaring in het buitenland moest staken. Hij werd letterlijk ziek van gemis aan thuis. Die worsteling doorkruiste zijn ambitieuze carrière-plannen. Soldaten aan het front, muzikanten op tournee, handelsreizigers, ambassadeurs, migranten, kinderen op scoutskamp... Het verlangen naar huis is alom aanwezig.
De Duitse arts Johannes Hofer omschreef de symptomen van heimwee voor het eerst en gaf er de medische naam 'nostalgia' aan. (Gr: nostos = thuis; algia = pijn) Daarmee erkende hij het diepe lijden dat hij bij Zwitserse huurlingen zag die in de 16de eeuw overal in Europa ingezet werden om te gaan vechten. Hij inventariseerde de symptomen van heimwee, gaande van huilen, piekeren, slecht slapen tot hoge koorts, maagzweren en hartfalen.
Muziek is vaak een taal die rechtstreeks naar het hart leidt. Om die reden werd er in de Amerikaanse oorlogen in de 17de en 18de eeuw nauwlettend op toegekeken dat soldaten zich niet schuldig maakten aan het zingen van het nostalgische lied 'Home sweet home'. Wie erop betrapt werd zich niet te kunnen inhouden, moest voor de krijgsraad verschijnen. Beluister. En voor Schotse soldaten was het tijdens de eerste wereldoorlog verboden doedelzak te spelen als ze op missie waren.
Helemaal anders gaat het er in huidige tijden aan toe. Toen mijn partner en ik enkele jaren geleden als passagiers op een zeecontainerschip meevoeren, draaide de kapitein van het schip net bewust regelmatig muziek van het thuisfront van de Kroatische en Filipijnse bemanning, om hun gevoel van heimwee wat te kunnen verzachten.
Hoe graag we ons ook mobiele wereldburgers noemen, en hoe sterk de lokroep naar elders ook kan zijn, vaak blijft de band met wat we thuis noemen, sterk aanwezig. De ene gaat kapot van gemis, de ander probeert dat beetje thuis aanwezig te laten zijn op de nieuwe plek, via vertrouwde gerechtjes in de keuken, via oude bekende liedjes in eigen dialect, weer een ander zoekt veelvuldig contact via sociale media en andere lijntjes naar het thuisfront.
De Nederlandse auteur Rob Van Essen vult het woord nostalgie anders in. In een interview in De Morgen (11/05/24) omschrijft hij nostalgie als iets gevaarlijks. 'Je krijgt de neiging om een soort patina over het verleden te gieten. Je construeert zelf iets waar je je thuis gevoeld zou willen en kunnen hebben, maar wat er nooit geweest is. Het is een soort van hutje dat je voor jezelf bouwt, tegen de elementen. Maar dat hutje maakt het soms moeilijk om ten volle in het heden te functioneren.'
En vaak is het gemis niet eens in woorden te vangen, of verwijst het niet naar een specifieke plek of periode Het gaat dan eerder om een gemis dat in je hele systeem vervat zit. Het is dit soort onbestemde heimwee dat ook mij van tijd tot tijd overvalt.
Troost en herkenning vind ik op zo'n momenten in het filosofische memoir van Joke Hermsen 'Onder een andere hemel'. Daarin schrijft ze: 'Je hoeft niet van huis en haard verdreven te zijn om last van heimwee te hebben. Je kunt zelfs heimwee hebben naar een stad, landschap of tijdsperk waar je nog nooit bent geweest, maar die je in je verbeelding wel als je thuiskomst of je bestemming voor je ziet.'
